circulair bouwen RWS-kantoor donor Emergis

Circulair bouwen gaat niet over de toekomst, maar over nú!

“Het is heel makkelijk om circulariteit door te schuiven naar de volgende generatie," aldus Gert Jan Rozemeijer (directeur Adviesbureau Lüning). "Dan bouwen we nu een gebouw waarbij we claimen dat het ontzettend circulair is; bijvoorbeeld omdat we goed hebben nagedacht over hoe makkelijk de verbindingen los kunnen. Maar uiteindelijk moet over 30 jaar de volgende generatie weer invulling aan deze materialen geven. Als dán blijkt dat zij er eigenlijk niet zo heel veel mee kunnen, dan is deze gedachte van nu niks waard.."

“Het mooie aan het Emergis-project is dat we het bouwmateriaal van een donorgebouw daadwerkelijk hebben toegepast in een nieuw gebouw. Dat doen we dus niet pas over 30 jaar, maar gewoon nú!”

In dit artikel praten we je in grote lijnen bij over dit project en hoe dat houten donormateriaal werd verwerkt in Emergis, een kinder- en jeugdkliniek in het Zeeuwse Kloetinge. Meer in-depth informatie vind je in de gratis leerbundels onderaan in dit artikel.

Duurzaam kantoor

Eerst even terug in de tijd. Toen in 2000 het nieuwe kantoor van Rijkswaterstaat in Terneuzen werd onthuld, had niemand gedacht dat het alweer zo snel gesloopt zou worden. Het pand ­- toen het ‘meest duurzame kantoor van Nederland’ - moest in 2017 plaatsmaken voor de nieuwe zeesluizen.

Toch maakte het gebouw ook in deze laatste fase haar duurzame reputatie waar; ruim 90% van het oorspronkelijke bouwmateriaal kon namelijk worden hergebruikt. Daarvan ging zo’n 40% naar Emergis.

Circulair bouwen - Kantoor Rijkswaterstaat Terneuzen - infographic
Circulair bouwen - Kantoor Rijkswaterstaat Terneuzen - infographic ABT

Slim ontwerp van gerecyclede groene bouwmaterialen

Taco Tuinhof van Rothuizen Architecten mocht het ontwerp maken. Een Excel-sheet met alle beschikbare bouwmaterialen en slechts één vereiste ­lagen aan de basis: er mochten geen concessies worden gedaan aan functionaliteit, kwaliteit en de veiligheidseisen.

Met dat uitgangspunt besloot hij de gevel van het nieuwe pand net zoveel voorover te laten hellen als de gevel van het oude RWS-kantoor. Niet alleen een prachtige hommage aan het oude pand, maar ook een slimme ontwerpkeuze omdat daardoor de kozijndetails niet hoefden worden aangepast.

In dit gevelontwerp hield hij ook rekening met het aantal beschikbare kozijnen van het donorgebouw. Zo hoefden er dus geen extra kozijnen te worden bijgemaakt of overcomplete exemplaren weggegooid.

Afbeelding: circulair bouwen - RWS gevel t.o.v. Emergis 3
Circulair bouwen - Links de gevel van het RWS donor-gebouw; rechts die van de nieuwe jeugdkliniek

De grenen kozijnen waren overigens in prima staat en konden in hun geheel worden hergebruikt ­- inclusief stalen kaders en horizontale stalen zonwering aan de bovenzijde. Zelfs het oorspronkelijke isolatieglas kon worden behouden.

De lagere U-waarde van het oude isolatieglas moest echter wel worden meegenomen in de EPC. Alleen door het met andere maatregelen te compenseren kon men de nieuwbouw op energieneutraal krijgen en label A halen voor het gerenoveerde deel.

Re-constructiegemak van donorhout

Wat opvalt aan het nieuwe gebouw zijn de hergebruikte houten shingles in de gevel. Het leuke hieraan is dat zij met deze constructie alweer hun derde leven hebben gekregen. Destijds waren ze gemaakt van oude basralocus-meerpalen uit de haven van Breskens.

Afbeelding: circulair bouwen - shingles uit meerpaalen haven Breskens - Luning ingenieurs in houtconstructies
circulair bouwen - de houten shingles op de gevel komen oorspronkelijk uit de oude meerpalen van haven Breskens

En ondanks dat alle exemplaren moesten worden gecontroleerd en gesorteerd, waren de shingles redelijk eenvoudig te hergebruiken. Bij de oorspronkelijke montage waren zij namelijk geschroefd in plaats van genageld en daardoor eenvoudig te demonteren. Zelfs de originele schroeven konden worden hergebruikt! Een schoolvoorbeeld van circulair bouwen.

HSB-constructie van hergebruikt hout

De hsb-constructie achter de gevelbekleding is ook van hergebruikt hout. Helaas was niet al het donormateriaal daarvoor geschikt. In de houtskeletbouw wil men namelijk vanwege de isolatiewaarde zogenaamde I-liggers gebruiken. Deze heeft men zelf gemaakt door de vele baddingen uit het oude gebouw te verzagen en te verlijmen met stroken multiplex.

De hsb-constructie is vervolgens gevuld met cellulose-isolatie. Onderstaande afbeelding van het funderingsdetail geeft goed weer hoe deze houtconstructie is opgebouwd

Afbeelding: circulair bouwen - HSB-constructie van hergebruikt hout - Luning ingenieurs inhoutconstructies
Klik om te vergroten. [Bron: Rothuizen Architecten]

Houtconstructies nieuwbouw/bestaande bouw

De nieuwbouw heeft aansluiting op de bestaande gebouwdelen via een centrale gang. De houtconstructie die hiervoor is ontwikkeld is uit hergebruikte kolommen en balken opgetrokken. Door het open karakter van het ontwerp zijn de houtverbindingen duidelijk zichtbaar.

Ook de draagstructuur van de aangrenzende ruimtes is uit bestaand hout opgebouwd. Hier zijn aan de wanden de akoestische panelen uit het oude kantoor hergebruikt.

Afbeelding: Circulair bouwen - houtconstructies nieuwbouw en bestaande bouw - Luning ingenieurs in houtconstructies

Circulair bouwen is weten wat je hebt..

Volgens Gert-Jan Rozemeijer was het hergebruik van het hout geen groot probleem. “Bij dit donorgebouw wisten we eigenlijk precies wat we hadden, in welke afmetingen en hoeveelheden.

We hebben alles gecontroleerd. En ondanks alle bevestigingsgaten die er in waren geboord was het constructief niet verzwakt. Bijkomend voordeel was dat we meer dan genoeg hadden. De aannemer kon dus ook nog eens selecteren.

Het mooiste is natuurlijk als je het donorhout een-op-een kunt gebruiken, maar soms moet je het combineren of iets nieuws toevoegen. Zo hebben we voor de overspanningen in de pmt-ruimtes stalen trekstangen toegevoegd.”

Adviesbureau Lüning is in samenwerking met ABT verantwoordelijk voor het constructief ontwerp, de hoofdberekeningen van de gehele draagconstructie en de detailberekeningen van de houtconstructie.


Benieuwd naar het volledige interview met Gert Jan Rozemijer over dit project?
Lees dan: Circulair bouwen gaat juist niet over gebaande paden


Te groene bouwmaterialen?!

Circulair bouwen en installaties blijkt best nog wel lastig. Kabelgoten en kanalen zijn redelijk makkelijk te hergebruiken, maar wat betreft de kabels en het schakelmateriaal is dat helaas (nog) niet mogelijk. Deze moesten dus allemaal nieuw worden aangeschaft. Net als het sanitair.

Dat laatste heeft men overigens wel overwogen te hergebruiken, maar met het oog op onderhoud en levensduur is daar toch niet voor gekozen. Daarbij waren de oude toiletpotten door het gebruik van hemelwater als spoelwater ietwat groen uitgeslagen.

Duurzaamheidsprincipes ook in interieur

Opvallende circulaire elementen in het interieur zijn de bureaus en de vloeren. De bureaubladen zijn gemaakt van de multiplex-deuren uit het RWS-kantoor. De vloer bestaat uit Interface luxe vinyltegels. Deze tegels zijn modulair en zijn niet verlijmd. Daardoor zijn deze in de toekomst eventueel weer uit te nemen en te hergebruiken. Zo wil Emergis de duurzaamheidsprincipes ook in haar interieur toepassen.

Circulair bouwen is vooral ook leren

Achteraf was de circulaire bouw van deze kliniek voor alle partijen toch wel een leertraject. Niet alleen qua materialen en uitvoering, maar ook qua regelgeving en certificering. Met name op dat laatste bleek het soms te schuren.

Zo is tegenwoordig – om een ‘groenfinanciering’ te verkrijgen  – een FSC-certificering op het donorhout verplicht. Toen het kantoor van Rijkswaterstaat echter werd gebouwd bestond deze nog helemaal niet. 

Wil je meer weten over dit soort bevindingen en de lessen die alle stakeholders gaandeweg leerden; lees dan onderstaande gratis leerbundels.

 

Lees meer in-depth informatie over circulair bouwen

Leren van een uniek project (deel 1)
Circulair bouwen - Leren van een uniek project (deel 1)
Leren van een uniek project (deel 2)
Circulair bouwen - Leren van een uniek project (deel 2)
Meer weten over dit onderwerp?